روز آزادی مطبوعات؛ ایران جزو پنج زندان بزرگ روزنامهنگاران
نگارش: “جاوید آ . یاشار م”
شاید بیراه نباشد اگر نامگذاری روزی برای پاسداشت آزادی مطبوعات را هم مانند بسیاری دیگر از مفاهیم سیاسی مدرن، مدیون انقلاب فرانسه بدانیم. اولین بار فرانسویان بودند که در سال ۱۸۱۹ روز اول ماه مه را به عنوان روز آزادی مطبوعات اعلام کردند.
جهانی شدن این روز اما نزدیک به دو قرن طول کشید. سال ۱۹۹۱ در نشستی که به دعوت سازمان گزارشگران بدون مرز در نامیبیا برگزار شد، روزنامهنگاران قطعنامه‌ای صادر و به دلیل هم‌زمانی اول ماه مه با روز جهانی کارگر، روز آزادی مطبوعات را سوم مه اعلام کردند. نویسندگان این بیانیه همچنین از سازمان ملل خواستند تا روزی را برای پاسداشت آزادی مطبوعات تعیین کند. 
این اقدام سازمان گزارشگران بدون مرز مورد توجه اتحادیه‌های مطبوعات قرار گرفت و این اتحادیه‌ها اعلام کردند به احترام اقدام تاریخی فرانسه، کشورها را آزاد می‌گذارند تا در طول نخستین هفته اول ماه مه، در فرصت مناسب مراسم روز آزادی مطبوعات را برگزار کنند.
مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۱۹۹۳ با تصویب قطعنامه‌ای رسما روز سوم ماه مه را “روز جهانی آزادی مطبوعات” اعلام کرد. در این قطعنامه آمده است: «هدف مجمع از رسمیت دادن جهانی به روز آزادی مطبوعات، عمدتا این بوده است که در این روز ضمن برگزاری مراسم و انتشار مقالات، اهمیت آزادی مطبوعات و نقش آن در تکامل و پیشرفت هر جامعه بشری یادآوری شود تا مقام‌های مربوط (دولتها) خود را مکلف به رعایت آن بدانند و اصل ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر را در اتخاذ هرگونه تصمیمی مد نظر بگیرند.»
اصل ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر می‌گوید: «هر انسان حق آزادی عقیده، بیان و ابراز نظر دارد، و این حق شامل داشتن و نگهداشتن عقاید، بدون هرگونه مداخله (از سوی دیگران) و نیز جستجو کردن، دریافت، بهره گیری و بهره رسانی (انتشار) اطلاعات و عقاید از طریق رسانهها، صرفنظر از مرزهای جغرافیایی است.»
جایزه یونسکو برای روزنامهنگاران
بررسی آزادی مطبوعات در سازمان ملل بر عهده یونسکو، دفتر فرهنگی این سازمان گذاشته شده است. یونسکو نیز از سال ۱۹۹۷ جایزه‌ای برای مدافعان آزادی مطبوعات در نظر گرفته است.
این جایزه به نام گیرمو کانو، روزنامهنگار اهل کلمبیا نامگذاری شده که در سال ۱۹۸۶ پس از انتشار یک سلسله گزارش‌های تحقیقی درباره کارتل‌های مواد مخدر به قتل رسید.
جایزه کانو هر سال در روز سوم ماه مه به فرد یا نهادی اهدا میشود که در هر جای جهان برای بهبود آزادی بیان تلاش کرده باشد، به ویژه اگر جان فرد در اثر این تلاش به خطر افتاده باشد.
این جایزه بین‌المللی در سال ۲۰۱۱ (۱۳۹۰ شمسی) به احمد زیدآبادی، روزنامهنگار ایرانی که در آن زمان دو سال بود در زندان به سر میبرد، اهدا شد.
ایران؛ رتبه هفتم از قعر جدول
روز سوم ماه مه (۳ اردیبهشت) هر سال بهانه‌ای است تا وضعیت آزادی رسانهها و مطبوعات در کشورها از سوی نهادهای مستقل بین‌المللی مورد ارزیابی قرار گیرد.
در آخرین گزارشی که در این باره از سوی سازمان گزارشگران بدون مرز تهیه شد (ماه فوریه) ایران در بین ۱۸۰ کشور در مقام ۱۷۳ از نظر رتبه‌بندی جهانی آزادی رسانهها قرار گرفت.
در این گزارش تصریح شده که رتبه ایران از سال ۲۰۰۲ مرتب در حال سقوط بوده اما در سال ۲۰۱۴ نسبت به سال قبل از آن تغییری نکرده است.
شاخص‌های این رتبه‌بندی چیست؟
چه شاخصهایی برای سنجش آزادی مطبوعات و رسانه در کشورها مورد توجه قرار می‌گیرد و سازمان‌های مستقل بر چه اساسی کشوری مثل نروژ را در صدر کشورهای آزاد از نظر رسانه قرار داده و ایران را در رتبه ۱۷۳ می‌گذارند؟
از نظر زیرساختها، وضعیت فرهنگی، تعداد رسانه و سپس وجود رسانههای خصوصی و نیز رسانههای دولتی یا عمومی (چون این رسانهها با مالیات و درآمد کشور و مردم اداره می‌شوند) تا نوع سیاست، قانون و نگاه دولت، سرکوب، کشتار و زندان همه اینها شاخصهایی هستند که آن جدول را تعیین میکنند.
سپاه پاسداران و دو نهاد دیگر؛ همچنان دشمنان اینترنت هستند
گزارش سال قبل سازمان گزارشگران بدون مرز، سه نهاد در ایران را دشمنان اصلی اینترنت اعلام کرد: سپاه پاسداران، شورای عالی فضای مجازی و کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه.
این سه نهاد همچنان دشمنان اصلی اطلاعرسانی از طریق اینترنت در ایرانند، مثلا سپاه پاسداران در ایران بخش عمده زیرسازها و عملا شرکتهای اینترنتی یا خدماتدهنده را در اختیار دارد، چه از طریق وزارت مخابرات چه از طریق شرکتهای فرعی که خودش ساخته و در اصل شرکتهای سپاه هستند. این سه نهاد عملا در رابطه با سانسور نقش دارند و همچنان در راس سانسور ایران قرار دارند و نه تنها وضع بهتر نشده که به شکل بدتری هم دارد پیش میرود.
جمهوری اسلامی ایران هم از یک سو با واردات نرم‌افزارهای اینترنتی سود کسب می‌کند و از سوی دیگر با آزادی اینترنت مقابله می‌کند. واقعیت این است که جمهوری اسلامی از آغاز تا امروز مثل بسیاری مسائل دیگر در رابطه با اینترنت با دو مسئله رودرروست. یکی اینکه ضریب نفوذ اینترنت در ایران خیلی بالاست و بنابراین سود سرشاری از واردات نرم‌افزارها و سخت‌افزارها نصیب دولت و حکومت میشود. از جمله سپاه پاسداران که بخش عمده واردات ابزار، نرم‌افزار و سختافزارهای اینترنتی را در دست دارد و سود سرشاری میبرد. بخشی از این واردات را می‌توان در سایت اتاق اصناف ایران دید، مثلا واردات میلیاردی از چین یا امارات متحده. اما به شکل دیگر هم از این ضریب نفوذ و از این نفوذ اینترنت و از این گسترش اطلاعرسانی در هراس است.
ایران یکی از پنج زندان بزرگ جهان برای روزنامهنگاران و وبنگاران است و هماکنون دهها روزنامهنگار و وبنگار در ایران زندانی هستند.